Dziecko stanowi w życiu rodziców i opiekunów cel, źródło energii i radości, przedmiot starań i uczuć. Niejednokrotnie rodzice poprzez dziecko spełniają swoje własne nie zrealizowane wcześniej marzenia o możliwości kształcenia się, wyższej pozycji społecznej, lepszych warunkach bytu.

             Prawie zawsze więc rodzice wiążą duże oczekiwania i nadzieje z własnym, adoptowanym, czy będącym pod ich opieką dzieckiem, dokładają starań żeby zapewnić mu szczęśliwe życie. Otaczają opieką, wychowują najlepiej jak potrafią, czerpiąc z tego pożądaną satysfakcję i zadowolenie

             Wobec wielu zadań jakie podejmują rodzice wobec dziecka na czołowe miejsce wysuwają się niewątpliwie zadania opiekuńcze. Rodzina stanowi niewątpliwie podstawowe środowisko życia dziecka. Jest pierwszym i naturalnym kręgiem środowiskowym, do którego dziecko chodzi już przez sam fakt narodzin. Od momentu narodzin aż do pełnej dojrzałości to rodzina ponosi główną odpowiedzialność za zaspokajanie potrzeb dziecka, jego opiekę oraz wychowanie.
               Wielu rodziców, poważnie traktując swoje obowiązki wobec dzieci, z niepokojem myśli o tym jak postępować, aby uniknąć błędów pedagogicznych i aby samemu nie przyczynić się do wypaczenia charakteru dziecka.

Przed urodzeniem się i bezpośrednio po narodzeniu dziecko jest związane przede wszystkim z matką i to przez nią oddziaływują na niego bodźce środowiskowe. W tym okresie dla dziecka najważniejszym i jedynym środowiskiem wychowawczym jest rodzina.                                         

               Rodzina jest pierwszym środowiskiem wychowawczym, z którym dziecko styka się w swym życiu. Tutaj zdobywa pierwsze doświadczenia i nawiązuje pierwsze kontakty społeczne. Stają się one podwaliną rozwoju społecznego małego dziecka. W rodzinie dziecko powinno mieć zaspokojone wszystkie potrzeby, a zwłaszcza potrzebę bezpieczeństwa, miłości i akceptacji. Zaspokojenie tych potrzeb jest konieczne dla prawidłowego rozwoju życia uczuciowego dziecka. Tu możemy wymienić prawidłowe zasady postępowania rodziców a mianowicie:                                                              

- zasada akceptacji (akceptacja otwiera ludzi, jej brak zamyka)   

- zasada wiarygodności, czyli postępować tak jak się mówi                                                               

- zasada poszanowania intymności   

- zasada równych zobowiązań, czyli wypełniamy swoje zobowiązania i egzekwujemy od   dzieci wypełnienia swoich                                                                                        

- zasada stabilności (można przeciwstawiać chaotyczności dziecka dobrze zorganizowane życie rodzinne np.: regularne posiłki, ale również stabilne przekonania   moralne, niechwiejna postawa                                                                                    

- zasada prośby (nie rozkaz, lecz stanowcza prośba)                                                                                              

- zasada konsekwencji                                                                                                                                    

- zasada otwartości na informacje (także na krytykę, prośba o radę i pomoc)                                                                                                          

- zasada humoru                                                                                                                                                             - zasada współdecydowania

Aby wychowanie było skuteczne w rozwoju emocjonalnym należy najpierw scharakteryzować rodzinę możemy podzielić na dwie grupy:

             Rodziny funkcjonalne tzn. takie, które zaspakajają potrzeby emocjonalne swych członków, charakteryzują się silną więzią uczuciową i zdrowymi relacjami.

             Rodziny dysfunkcjonalne tzn. takie, które na zewnątrz przedstawiają się harmonijnie, a wewnątrz ukrywają swoje problemy. Brak w tych rodzinach więzi, otwartości i porozumienia. Nie należy mylić rodziny dysfunkcjonalne z rodzinami patologicznymi, charakteryzują się one bowiem różnym środowiskiem społecznym

Rodzina jest miejscem, w którym wchodzi się w podstawowe związki z innymi ludźmi. Rozpoczyna się naukę o sobie samym na podstawie odbicia w oczach rodziców, uczy się bliskości emocjonalnej, tego, jakie uczucia są akceptowane i aprobowane w rodzinie, a jakie są zakazane.         

              Ważną sprawą, zasługującą na uwagę jest  atmosfera w rodzinie. Jest to pojęcie szerokie. Rozumiemy przez nią zarówno współżycie rodziców, jak i ich stosunki z dziećmi, stosunki między rodzeństwem, stosunek do innych domowników                                                                                                                                                   

              W młodszym wieku szkolnym wyraźnie zarysowuje się indywidualność dziecka, które staje się coraz bardziej samodzielne w organizowaniu sobie życia.
Jest to dla dziecka i rodziny trudny okres. Rodzina nadal stanowi decydujący krąg środowiskowy i odpowiada za zaspakajanie większości potrzeb dziecka. W tym okresie życia głównym zadaniem staje się wdrożenie dziecka do nauki szkolnej i uczestnictwa w życiu szkoły. Zadanie to wymaga wypracowania przez rodzinę racjonalnego trybu życia, wdrożenie do jego przestrzegania, wyrobienia nawyków, stawiania wymagań, stosowania środków nakazu i zakazu. Jest to konieczne, gdyż w następnym okresie życia dziecka wpływ rodziny na pewno stanie się mniejszy na korzyść innych kręgów środowiskowych.
             W starszym wieku szkolnym głównym zadaniem rodziców sprawujących opiekę nad dzieckiem jest przygotowanie dziecka do samodzielności, świadomego wyboru i uczestnictwa w kręgach środowiskowych poza rodziną. Celem zasadniczym w tym okresie powinno być uczenie dziecka samodzielności i poczucia odpowiedzialności. Odpowiedzialności za swoje postępowanie. Kontakty z rodzicami i osobami bliskimi stają się dla dziecka wzorem obcowania z rówieśnikami i dorosłymi spoza rodziny. Wzajemne poszanowanie, świadczenie grzeczności, kultura języka, to wzory, które dziecko przyjmuje w sposób naturalny i swobodny.
            W procesie uspołeczniania dziecka zawsze najważniejsze zadanie przypada rodzinie, potem przedszkolu i szkole. Współżycia społecznego dziecko musi się nauczyć, dlatego rodzina powinna stwarzać mu okazje przebywania w grupie. Obcując z dziećmi poza rodziną dziecko niezależnie od rodziców, uczy się samodzielnie myśleć, podejmować decyzje, przyjmować poglądy respektowane w grupie, przyswajać formy zachowania uznawane przez wszystkich. Zachowania społeczne dziecka są w dużym stopniu uwarunkowane przez rodziców. Jeśli w domu panuje atmosfera wzajemnej akceptacji i zrozumienia a rodzice liczą się ze zdaniem dziecka i jego potrzebami wówczas istnieje współdziałanie między rodzicami a dziećmi.
            Rodzice zachęcają do samodzielności, do aktywności, do podejmowania decyzji, a dzieci pochodzące z takiej rodziny są najczęściej zaradne, pewne siebie i swojej pozycji w grupie.
Inaczej jest w rodzinie, w której brak jest dostatecznej kontroli ze strony rodziców oraz konsekwentnych wymagań. Dziecko wtedy nie uczy się opanowywania niepożądanych zachowań, nie kontroluje swoich wybuchów złości a w grupie rówieśników nie jest lubiane. Trudności w uspołecznieniu dziecka mogą powstać też w sytuacji, gdy rodzice izolują się od środowiska, nie utrzymują kontaktów towarzyskich, nie pozwalają dziecku na zabawy z rówieśnikami poza terenem przedszkola lub szkoły. Dziecko zbyt długo chronione nie uczy się rozumienia innych. Jest zwykle niezaradne życiowo i może mieć poważne kłopoty z pozyskiwaniem przyjaciół i kolegów.
          Wiele problemów, na które napotykają rodzice sprawując opiekę nad dzieckiem powstaje wskutek wadliwie ukształtowanej postawy rodzicielskiej. Przez postawę rodzicielską należy rozumieć stosunek rodziców do dziecka. Najważniejszym elementem postawy rodzicielskiej jest stosunek uczuciowy do dziecka. Więź emocjonalna, miłość do dziecka, stanowi wartość, której nic nie jest w stanie zastąpić czy skompensować. Nie jest to łatwe. Rodzic, bądź też opiekun musi nabyć umiejętność dokonywania właściwego wyboru w konkretnych sytuacjach dylematu - czy kierować się uczuciem, czy rozsądkiem wobec dziecka w sytuacji problemowej.
Wdrażanie dziecka do pracy, do obowiązków, uczenie go sprawnego wykonywania codziennych obowiązków - to ważny element wychowania i organizowania opieki.
Trzeba wymagać od dziecka posłuszeństwa, zdając sobie jednak sprawę, że dziecko posiada ogromne wewnętrzne opory przeciwko podporządkowywaniu się dorosłym. Spokój, konsekwencja w postępowaniu, cierpliwość, nie rozpieszczanie i nie ustępowanie, jednakowy stosunek do wymagań wszystkich domowników pozwolą na osiągnięcie pożądanych wyników.
             Nie wystarczy kochać dziecko. Nie wolno go krzywdzić, pokazując złe wzory do naśladowania. Często rodzice są ślepo zapatrzeni w swoje dzieci. Stawiają je ponad wszystkie inne, przypisują im zalety i właściwości, jakich nigdy nie posiadały. Chcą widzieć je najlepszymi i z góry zakładają, że takie są. Często też patrzą na swoje pociechy przez pryzmat własnych pragnień i marzeń, a nie rzeczywistości. Przyczyny takiej sytuacji należy szukać w daleko idącej pobłażliwości i tolerancji rodziców.
             Rodzina stanowi środowisko, w którym stosunek między rodzicami a dziećmi powinien być swobodny. Pogodny nastrój, serdeczność, wzajemne zrozumienie tworzą właściwy klimat do życia. Dziecko w takich warunkach nie sprawia kłopotów wychowawczych, rozwija się prawidłowo bez skrzywień i wypaczeń. Akceptacja dziecka wyraża się w miłości, w dostrzeganiu i zaspokajaniu jego potrzeb. Rodzice cieszą się każdym sukcesem dziecka i okazują mu swoje przywiązanie oraz miłość. Rozumna miłość rodzicielska, która wypływa z prawidłowo ukształtowanej świadomości wychowawczej zapewni potomstwu poczucie bezpieczeństwa i gwarantuje korzystny układ stosunków wewnątrzrodzinnych.
Należy jednak pamiętać, że każde dziecko ma prawo do własnej niepowtarzalności, indywidualnych celów, planów, koncepcji oraz autonomii działań. Mądrzy, dobrzy rodzice i opiekunowie powinni te jego starania wzmacniać, wspierać swoim doświadczeniem i pomocą. Muszą przy tym pamiętać, że to, co mają dziecku do zaoferowania, jest tylko propozycją. Może ono z niej skorzystać ale nie musi. Jeśli dokona trafnego wyboru w swojej drodze życia zadania rodzicielskie zostaną spełnione.
Należycie sprawowana opieka nad dzieckiem a co za tym idzie prawidłowe wypełnianie ról rodzicielskich, uznawanie praw i obowiązków dziecka oraz zapewnienie mu warunków wszechstronnego rozwoju decydują o wysokiej wartości środowiska wychowawczego. Rodzina towarzyszy człowiekowi przez całe życie wywierając istotny wpływ na jego zachowanie, stosunek do innych osób, systemu norm i wartości. Rodzina jest niezastąpionym środowiskiem wychowawczym, umożliwia aktywność ukierunkowaną na zaspokojenie potrzeb, zarówno tych materialnych jak i psychologiczno – emocjonalnych.

Na proces kształtowania się osobowości dziecka ma wpływ wiele czynników. Zdarza się, że zachowanie dziecka pomimo oddziaływań wychowawcy nie zmienia się, spotykamy się wtedy z tak zwaną ,,trudnością wychowawczą". Zachowania uczniów, którzy sprawiają trudności wychowawcze, mogą wynikać również z braku odpowiednich nawyków nie nabytych we wcześniejszym okresie życia dziecka. Jeżeli zmiany, o których mowa nie dotyczą pojedynczych sytuacji i ulegają zmianie dopiero po odpowiednio przygotowanych działaniach korekcyjnych, mogą stanowić zaburzenia osobowości.                                           

                  Można tu wyodrębnić następujące kategorie objawów, wskazujących na zaburzenia w kształtowaniu osobowości:                                                                                                                    

- zachowania które ujawniają zahamowania rozwoju, gdy dziecko zachowuje się tak jak młodsze od niego, nie podejmuje zadań możliwych do wykonania w jego wieku, zachowuje się nieadekwatnie do sytuacji;           

- zachowania utrudniające nawiązanie prawidłowej relacji wzajemnej z otoczeniem, np. brak reakcji lub reakcje niewłaściwe na oddziaływania wychowawcze, nadmierny egocentryzm;

- dezorganizacja zachowania, zachowania ujawniające silne reakcje gniewu czy lęku, nieliczenie się z zasadami społecznego zachowania."                                                                        

                 Wpływ rodziców na rozwój emocjonalny dziecka ma związek ze stosowanymi w rodzinie metodami wychowawczymi. Niekorzystnie wpływają zarówno nadmierny rygoryzm, karanie jak i zbytnia tolerancja, pobłażanie, przesadna troskliwość z ograniczeniem samodzielności dziecka. Struktura rodziny to kolejny czynnik wpływający na przebieg socjalizacji. Znaczenia nabiera posiadanie jednego czy obojga rodziców, ojczyma, macochy ich wiek, zawód, pozycja społeczna a także wiek i liczba rodzeństwa. Wzajemne postawy członków rodziny wpływają na atmosferę współżycia w rodzinie. Ujemny wpływ na rozwój emocjonalny dzieci wynika również ze skłonności rodziców do izolacji, unikania kontaktów rodzinnych. Nieodpowiedni wpływ wywiera postawa egoizmu rodzinnego, troska o byt własnej rodziny przy obojętności wobec potrzeb innych osób, grup, które nie wiążą się z interesami rodziny. Pod ich wpływem dziecko odnosi się lekceważąco do kolegów znajdujących się w gorszej sytuacji materialnej, unika kontaktów z nimi.

Według Z.B. Gasia (Z.B. Gaś 2004) czynnikami chroniącymi dzieci przed możliwością pojawienia się zachowań dysfunkcjonalnych są między innymi:

czynniki związane z rodziną:

- silna więź emocjonalna z rodzicami, akceptacja dziecka;

- zainteresowanie dzieckiem, wspólne rozmowy i czas spędzony z dzieckiem;

- poczucie zaufania w rodzinie;

- aktywność religijna rodziny;

- kontrola rodzicielska;

- poszanowanie norm, wartości, autorytetów;

czynniki związane ze szkołą:

- wykonywanie i nagradzanie działań prospołecznych;

- przyjazny klimat szkoły, życzliwość i wsparcie ze strony nauczycieli i innych osób pracujących w szkole;

- czytelne i zrozumiałe standardy zachowań;

- więzi z nauczycielami;

czynniki związane z grupą rówieśniczą:

- miejsce dziecka w pozytywnej grupie rówieśniczej, prowadzącej społecznie akceptowany styl życia;

- pozytywna presja rówieśnicza;

czynniki związane z szerokim społeczeństwem:

- świadomość osób związanych z mediami, jaki wpływ na dzieci wywierają prezentowane w nich programy;

- brak tolerancji dla łamania prawa.

Reasumując, aby Nasza Rodzina była szczęśliwa i rozwój emocjonalny Naszego Dziecka przebiegał odpowiednio należy pamiętać o potrzebach takich jak:

·        „ Witamina A” czyli akceptacja – dzieci chcą czuć, że są coś warte i kochane bez żadnych warunków. Pragną wiedzieć, że rodzice cenią je i akceptują nawet wtedy, gdy nie podoba się im ich zachowanie. Dzieci nie czują się akceptowane, kiedy rodzice nieustannie je krytykują, upokarzają lub ośmieszają publicznie.

·        „Witamina B”   czyli bezpieczeństwo – każde dziecko pragnie mieć rodziców, na których może polegać. Chce mieć pewność, że tata i mama chronią je przed światem. Nie należy tego mylić z nadopiekuńczością.  Tym, co najsilniej może zachwiać dziecięcym poczuciem bezpieczeństwa, jest rozłąka z bliską osobą. Warto o tym pamiętać, rozważając np. decyzję o rozwodzie.

·         „Witamina C” czyli czas – możemy tysiąc razy powtarzać dziecku, że je kochamy, ale jeśli nigdy nie ma nas przy nim, gdy nas potrzebuje, nie uwierzy naszym zapewnieniom. Czasami warto z czegoś zrezygnować aby być bliżej dziecka.

·        ‘Witamina D” – czyli dotyk – Huśtanie, głaskanie, całowanie, przytulanie... wszystkie te gesty oznaczają jedno: jesteś kochany, czujesz się potrzebny itp.

·        „Witamina S” – czyli stanowczość -  miłość do dziecka nie wyklucza stanowczości w postępowaniu. Dziecko, którego rodzice trzymają się jasnych zasad i potrafią je egzekwować, czuje się kochane i bezpieczne. Natomiast dziecku, któremu rodzice ustępują na każdym kroku, tolerują jego wybryki, trudno jest później przystosować się do rzeczywistości.

                                                                                        Opracowanie: mgr Iwona Bober